Waarom is dit experiment nodig?

Marc Mulder: ‘Het kan niet genoeg worden benadrukt hoeveel impact het hebben van schulden heeft op het leven van mensen. Langdurige stress en uitzichtloosheid zorgen ervoor dat je te maken krijgt met groeiende problemen op allerlei leefgebieden. Vereenzaming en isolement, fysieke en geestelijke gezondheidsklachten, problemen op werk of school tot aan suïcide toe. De ervaringsverhalen van mensen die langdurig te maken hebben gehad met schulden zijn regelmatig te vinden in de media. Maar ook instituten als Raad van Volksgezondheid en Samenleving en zelfs het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid publiceerden ervaringsverhalen van mensen die langdurig te maken kregen met schulden.’

'Het is onmenselijk om te moeten leven met de druk die schulden met zich meebrengen'

‘Als je zelf de gevolgen van langdurige schulden hebt ondervonden, is de noodzaak om de schuldenproblematiek aan te pakken duidelijk. Het is letterlijk onmenselijk om te moeten leven met de druk die schulden met zich meebrengen. Al jaren wordt gewerkt aan een oplossing. De politiek zoekt die voornamelijk in het beter vindbaar en bereikbaar maken van hulpverlening. Maar de hulpverlening zelf blijkt vaak een drempel voor de mensen voor wie het bedoeld is.’

Hoe kan je die drempel verlagen?

‘Die drempel ligt bij de impact van schulden. Mensen komen pas bij de hulpverlening terecht als het eigenlijk al te laat is. Dan heeft de uitzichtloosheid van de situatie al geleid tot een meervoud aan problemen. Het zelfvertrouwen en eigenwaarde van de mensen is al door de bodem gezakt. Om dan nog tot een oplossing te komen binnen het bestaande systeem van schuldhulpverlening is heel ingewikkeld. Kwijtschelding, zoals men dat in Arnhem wil doen, haalt de opgave die een schuldhulpverleningstraject betekent weg. Dat biedt mensen de kans om van de uitzichtloosheid los te komen. Zo kunnen ze werken aan de andere problemen waarmee zij geconfronteerd worden. Ze kunnen hun eigenwaarde en zelfvertrouwen gaan opbouwen.’

Wat betekent dit financieel voor de overheid?

‘Het kwijtschelden van schulden levert veel geld op. Volgens wethouder Lauriks wordt nu 17 miljard uitgegeven om 3,5 miljard aan schulden op te lossen. Maar de echte winst is dat mensen niet langer in een uitzichtloze en onmenselijke schuldensituatie hoeven te leven. Wat we niet uit het oog moeten verliezen, is dat het kwijtschelden van schulden iets anders is dan het voorkomen van schulden. Kwijtschelden is op langere termijn vooral zinvol als we dit doen omdat het mensen helpt hun leven weer op de rails te krijgen. En als het hen in een positie brengt waarbij zij niet opnieuw in een schuldensituatie terecht hoeven te komen. Uit onderzoek van Berenschot voor NVVK, branchevereniging voor financiële hulpverleners, blijkt dat dit ook voor schuldeisers belangrijker is dan het terugontvangen van het oorspronkelijke bedrag.’

Hoe zorgen we ervoor dat herhaling van schuld niet gebeurt?

‘Dat is de cruciale vraag. Voor een deel van de mensen met schulden is dat prima mogelijk. Het is bekend dat voor een deel van de problematische schulden ontstaat vanuit een levensgebeurtenis als echtscheiding, faillissement of overlijden van een nabij familielid. Daarbij kun je goed werken aan een schuldenvrije toekomst, onder voorwaarde dat we deze mensen ook op een zorgvuldige wijze ondersteunen. Voor een ander deel van de mensen met problematische schulden is dat niet zo eenvoudig. Enerzijds is er de groep mensen die leeft rond het sociaal minimum. Nadja Jungman van de Commissie sociaal minimum gaf al aan dat het sociaal minimum in Nederland niet toereikend is. Wie daarvan rond moet komen, loopt direct na een schone lei het risico op terugval.’

'Verhoog het sociaal minimum tot een niveau waar het wel toereikend is'

Maar wat is dan de oplossing?

‘Verhoog het sociaal minimum tot een niveau waar het wel toereikend is. Zolang dat niet het geval is, lijkt kwijtschelding van schulden de enige manier om deze groep mensen te behoeden voor een leven in een uitzichtloze situatie. Het toont aan hoe wankel ons huidige systeem is waarbij grote groepen mensen niet in staat zijn om onverwachte gebeurtenissen uit het alledaagse leven op te vangen. Waarbij het ontstaan van schulden meer regel dan uitzondering is. Dat schulden een groot probleem vormen, wordt ook veroorzaakt door hoe onze maatschappij omgaat met betalingsachterstanden. Binnen de kortste keren loopt een schuld op door verhogingen, gerechtelijke kosten en rente. Een zinloze manier van werken als er al geen geld is om de oorspronkelijke schuld te betalen.’

‘Natuurlijk zijn er ook mensen die betalingsproblemen ondervinden omdat zij om wat voor reden ook minder controle hebben over hun uitgaven. Dat kan zijn omdat deze mensen de vaardigheden niet hebben om brieven en contracten goed te begrijpen, of het zijn mensen die financieel minder goed onderlegd zijn. Anderen hebben wellicht andersoortige problemen zoals een verslaving of hebben moeite om weerstand te bieden tegen verleidingen zoals reclame en influencers. Ook deze mensen komen in een uitzichtloze situatie zodra de schulden oplopen. We moeten niet vergeten dat maatschappelijke keuzes die gemaakt worden ook aan deze schulden ten grondslag liggen. Zo is het aantal problemen door gokverslaving gestegen op het moment dat reclame voor online gokken werd toegestaan. We kunnen als maatschappij niet verwachten dat alle mensen weerbaar zijn tegen de verleidingen die hen worden voorgehouden. Dat betekent dat het kwijtschelden van schulden voor mensen die in de problemen komen, betekent dat de samenleving de verantwoordelijkheid neemt indien maatschappelijke keuzes leiden tot problemen bij individuen.’

Wie moeten er meer verantwoordelijkheid nemen?

‘Realiseer je dat er ook geprofiteerd wordt van de maatschappelijke keuzes die we maken. Het bedrijfsleven heeft hierin ook een verantwoordelijkheid en dat brengt ons bij het laatste punt. Het voorkomen van schulden voordat deze problematische proporties aannemen, is minstens zo belangrijk voor het slagen van het experiment. In het huidige systeem wordt over het algemeen nog veel te weinig gekeken naar de situatie en mogelijkheden van mensen zodra er een achterstand ontstaat. Er wordt door schuldeisers niet gezocht naar langdurige en kansrijke oplossingen maar vooral individueel belang nagestreefd ongeacht de situatie en wens van de mensen zelf. Mensen krijgen te maken met verschillende schuldeisers met ieder hun eigen eisen en verwachtingen waardoor de zaak al snel escaleert en onoplosbaar wordt. Dit kan anders. Verplicht schuldeisers oplossingen te bieden en accepteer oplossingen die passen binnen de mogelijkheden van mensen die tijdelijk hun rekening niet kunnen betalen. Hierdoor wordt eerder duidelijk voor wie er geen oplossing mogelijk is en wie andere ondersteuning nodig heeft. Op termijn gaat dit ertoe leiden dat kwijtschelding alleen nodig is in extreme gevallen waar echt geen andere oplossing denkbaar is, maar waar altijd gewekt kan worden aan het voorkomen van problematische schulden in de toekomst.’