Je draai en plek vinden in de Nederlandse samenleving is een grote zoektocht voor alle nieuwkomers. Niet alleen praktische en organisatorische uitdagingen komen er bij kijken, maar zeker ook mentale en sociale. In het publieke en politieke debat gaat het veelal over huisvesting, opvangprocedures, inburgering en integratie. Er is echter weinig aandacht voor sociale ondersteuning en hoe het daadwerkelijk gaat met de nieuwkomers zélf. Daarom heeft Movisie een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de mate waarin jonge nieuwkomers sociale steun (hebben) ervaren. We weten uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau dat veel jonge nieuwkomers kampen met mentale problematiek, gevoelens van eenzaamheid en een gebrek aan aansluiting bij mensen met een Nederlandse achtergrond. Daarnaast ervaren zij steeds meer discriminatie, blijkt uit onderzoek van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum.

In gesprek met nieuwkomers uit Syrië, Jemen, Eritrea, Oekraïne en Turkije

In het onderzoek gingen we op zoek naar antwoorden op de vragen: hoe vinden jonge nieuwkomers hun plek in de Nederlandse samenleving? Wat ging de afgelopen jaren goed en minder goed? Wat hebben ze voor sociale steun nodig? Voor het onderzoek deden we een literatuurverkenning en voerden we interviews uit met jonge mensen die uit Syrië zijn gevlucht. Daarnaast organiseerden we focusgroepen met jonge nieuwkomers uit andere landen van herkomst (Jemen, Eritrea, Oekraïne en Turkije). Aanvullend voerden we diepte-interviews met professionals en vrijwilligers die werken met de doelgroep. De resultaten presenteren we in deze artikelenreeks.

‘Als je wil afspreken zonder te plannen, dan schrikken ze’

Oppervlakkige contacten

‘Echt inburgeren kan alleen als je aansluiting hebt met de samenleving.’ Dit is een uitspraak van Bright Richards van New Dutch Connections (NDC). Ondanks dat de jonge nieuwkomers vaak behulpzaamheid ervaren, blijkt uit de interviews en focusgroepen dat hun contact met mensen met een Nederlandse achtergrond vaak oppervlakkig of praktisch van aard blijven. Regelmatig blijft het beperkt tot contact met klantmanagers en vrijwilligers, waaronder buddy’s. Sommige nieuwkomers ervaren ook afstandelijkheid: ‘In de bus zit iedereen met oortjes in en kan je moeilijk contact maken.’ De jongeren zijn ook verbaasd dat afspraken met mensen met een Nederlandse achtergrond vaak weken- tot maandenlang van tevoren gepland moeten worden: ‘Als je wil afspreken zonder te plannen, dan schrikken ze.’ Ook valt het hen op dat ‘Nederlanders altijd druk zijn’, veel ritme hebben en gewend zijn deel te nemen aan allerlei georganiseerde activiteiten. Daarnaast geven sommigen aan het gevoel te hebben dat beginnend contact soms in negatieve zin verandert wanneer bekend wordt dat iemand een vluchtelingenachtergrond heeft.

'Het zou mooi zijn als mensen buiten hun eigen bubbel contacten aangaan'

Vriendschap in relatie tot cultuur

Jongeren uit de focusgroepen geven aan vooral vriendschappen te hebben met andere nieuwkomers, die zij bijvoorbeeld in het asielzoekerscentrum (azc) hebben leren kennen. Dan is er vaak geen taalbarrière en doordat je elkaars cultuur of situatie kent, kun je makkelijker samen grapjes maken, aldus de jongeren. Zij geven aan dat iedereen in hun eigen bubbel leeft, zowel mensen met een Nederlandse achtergrond als nieuwkomers onder elkaar. Maar het zou mooi zijn als mensen ook buiten hun eigen comfortabele bubbel contacten aangaan.

‘Het gevoel van een vluchtreis gaat door, je hebt geen tijd om het te verwerken’

Vaak verhuizen

Belemmerend is dat jongeren de eerste periode in Nederland vaak meermaals moeten verhuizen van locatie naar locatie. Dit maakt het voor hen lastiger om te aarden op een plek en om een toekomstperspectief te hebben. Mogelijk komt dit ook het vertrouwen in de samenleving waar ze terecht zijn gekomen niet ten goede. Een jongere uit één van de focusgroepen zegt dan ook treffend: ‘Het gevoel van een vluchtreis gaat door, je hebt geen tijd om het te verwerken.’ Uit de interviews met Syrische jonge vluchtelingen komt eveneens naar voren dat er vaak weinig ruimte is gevoeld voor verwerking van oorlogs- en vluchttrauma. Dat komt doordat ze doorlopend te maken hebben met allerlei (praktische) uitdagingen bij het opbouwen van een leven in Nederland. Sommigen geven aan dat ze sociale ondersteuning in hun eigen taal hebben gemist. Ook blijkt uit de focusgroepen dat onverwerkte trauma’s ertoe kunnen leiden dat iemand zich juist gaat isoleren en terugtrekken en geen sociaal contact opzoekt.

‘Als je niet kunt studeren of werken, dan voelt het als een gevangenis’

Identiteitsverlies en schaamte

Zowel uit de focusgroepen als de interviews komt naar voren dat jonge vluchtelingen graag snel aan de slag willen met werk, opleiding of anderszins betekenisvolle dagbesteding. Velen hebben echter de ervaring dat ze tijdens de (soms langdurige) periode in de azc’s weinig konden doen, wat zijn weerslag had op hun mentale gezondheid: ‘Als je niet kunt studeren of werken, dan voelt het als een gevangenis.’ Wanneer de jongere uiteindelijk toetreedt tot de arbeidsmarkt is het lang niet altijd mogelijk om (direct) te werken op het niveau dat past bij diens opleiding en werkervaring. Dit kan een gevoel van identiteitsverlies en schaamte geven.

Ingewikkeld systeem

Jongeren kunnen zich in de eerste periode in Nederland overspoeld voelen door de hoeveelheid informatie over het Nederlandse systeem van wet- en regelgeving. Denk aan de mogelijkheden voor een opleiding, werk, et cetera. Het is een grote uitdaging om hierin je weg te vinden. De eerste periode worden jongeren vaak goed begeleid en leven ze samen met andere leeftijds- en taalgenoten in het azc. Deze begeleiding en het toezicht verminderen vaak aanzienlijk nadat zij een status en een woning hebben gekregen. Sommigen vallen juist dán in een gat in plaats van als ze net in Nederland zijn. Ze kunnen de weg kwijtraken in het ingewikkelde systeem en daardoor met sombere gevoelens kampen.

Meer weten?

Dit artikel is een onderdeel van een reeks van drie artikelen. In dit eerste artikel ligt de focus op welke uitdagingen en obstakels jonge nieuwkomers ervaren. De volgende twee artikelen die in april en mei verschijnen, richten zich op de behoeften van jonge nieuwkomers. Daarnaast worden er verschillende oplossingsrichtingen en kennis geboden, opgehaald vanuit verschillende organisaties en initiatieven die jonge vluchtelingen ondersteunen in het opbouwen van een sociaal netwerk. Houd de Movisie-website en sociale media dus goed in de gaten!

Met dank aan Ashraf Hanouti.